Gmina Chełmża

WIELKI POLAK Z MAŁEGO BRĄCHNÓWKA

STEFAN ŁASZEWSKI - 90 ROCZNICA ŚMIERCI  

         20 marca br. minie 90 rocznica śmierci Stefana Łaszewskiego – I wojewody pomorskiego w II Rzeczypospolitej, który urodził się w Brąchnówku.  Stefan Łaszewski zmarł nieoczekiwanie i przedwcześnie dnia 20 marca 1924 r. w Warszawie. Wydawał się w pełni sił, miał zaledwie 62 lata. Pochowany został w Pelplinie. Odznaczony m.in. Orderem Polonia Restituta. W 1925 r. powstał w Toruniu pomnik poświęcony jego osobie. Stefan Łaszewski dobrze zasłużył się Polsce i nade wszystko Pomorzu. Swoją wybitną karierę zawodową umiejętnie łączył z działalnością społeczną i patriotyczną. W obronie polskości w okresie niewoli pruskiej zajmował godne miejsce obok tak zasłużonych osób jak: Ignacy Łyskowski, Stanisław Sikorski, ks. Feliks Bolt, Stanisław Sierakowski, Helena Sierakowska, Witold Donimirski i Jan Brejski. W pionierskim okresie II Rzeczypospolitej otwiera Stefan Łaszewski poczet wybitnych wojewodów pomorskich.
         Mieszkańcom gminy i Brąchnówka na codzień  postać tego  wielkiego patrioty przypominają istniejący w Brąchnówku  rodzinny pałac z otaczającym parkiem i obelisk z tablicą pamiątkową ufundowaną przez lokalną społeczność i Samorząd Gminy Chełmża w 90 – rocznicę objęcia stanowiska pierwszego wojewody pomorskiego. W imię pamięci  o tym wielkim Polaku  jeden z tutejszych pomników przyrody na terenie parku – platan klonolistny również nazwany został i oznakowany  imieniem „Stefan”.
     

K.Orłowska         

Akwarela z wizerunkiem St. Łaszewskiego - aut. K.Oleksiak

Wspomnienie o Stefanie Łaszewskim

        Stefan Łaszewski urodził się 8 stycznia 1862 r. w Brąchnówku w powiecie toruńskim. Wychował się w tradycyjnej rodzinie ziemiańskiej. Jego ojciec, Julian Łaszewski, był działaczem społeczno-gospodarczym i dwukrotnie posłem do sejmu pruskiego, a matka Emilia pochodziła z rodziny Prądzyńskich.
     Pierwsze nauki Stefan Łaszewski pobierał w domu rodzinnym. Następnie uczył się w Collegium Marianum w Pelplinie i gimnazjum w Chełmnie. Był tam członkiem kółek filomackich. W wieku 20 lat rozpoczął studia prawnicze we Wrocławiu i w Berlinie. W stolicy Dolnego Śląska należał do Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. Doktorat z prawa cywilnego i kanonicznego uzyskał w 1886 r. na uniwersytecie w Lipsku. Praktykę sądową odbył w Berlinie.
     W roku 1892, w wieku 30 lat, zamieszkał na stałe w Grudziądzu. Tutaj wraz z Kazimierzem Wysockim prowadził kancelarię adwokacką. Nie ograniczał się tylko do działalności zawodowej. Wkrótce dał się poznać jako obrońca Polaków przed sądami pruskimi, m.in. bronił redaktorów ˝Gazety Grudziądzkiej˝. Włączył się także w działalność kilku organizacji polskich, np. Towarzystwa Przemysłowców Polskich, Banku Ludowego, Towarzystwa Czytelni Ludowych. Należał też do założycieli domu ludowego Bazar, siedziby towarzystw polskich w Grudziądzu. Był również prezesem niezwykle użytecznego Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich i członkiem wielce zasłużonego Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W 1912 r. należał S. Łaszewski do współorganizatorów Towarzystwa Młodokaszubów w Gdańsku, był także członkiem zarządu Towarzystwa Przyjaciół Kaszub w Sopocie.
     Stefan Łaszewski dość późno ustabilizował swoje osobiste życie rodzinne. W wieku 36 lat ożenił się z Anatolią Wolszlegier. Wydaje się, że był szczęśliwym człowiekiem. Miał też syna, Stefana, który również został prawnikiem.
     W latach 1912-1918 Stefan Łaszewski posłował do Parlamentu Rzeszy Niemieckiej z okręgu Kartuzy-Puck-Wejherowo. W latach 1917-1918 był już wiceprezesem Koła Polskiego w Berlinie. Wspierał działania integracyjne rodaków w zaborze pruskim. Dlatego m.in. należał do Rady Narodowej, wszedł w skład prokoalicyjnego Komitetu Międzypartyjnego w Poznaniu. W tym czasie był już znanym, popularnym i uznanym reprezentantem Polaków dzielnicy pruskiej.
     W dniach 3-5 grudnia 1918 r. Stefan Łaszewski należy do liderów obradującego legalnie w Poznaniu Polskiego Sejmu Dzielnicowego. Został wybrany na członka Naczelnej Rady Ludowej (NRL) i
jednego z sześciu jej komisarzy. Komisariat NRL odgrywał wiodącą i niezwykle pożyteczną rolę, aż do czasu powstania (1 sierpnia 1919) Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej (1919-1922). S. Łaszewski został de facto komisarzem NRL na dwie prowincje: Prusy Zachodnie i Prusy Wschodnie. Przez kilka miesięcy (do maja 1919 r.) kierował Podkomisariatem NRL na Prusy Królewskie w Gdańsku. Współpracował także z tajną Organizacją Wojskową Pomorza.
     Dekretem naczelnika państwa z 7 lutego 1919 r. został Stefan Łaszewski posłem na Sejm Ustawodawczy jako ˝poseł z Prus Królewskich˝. Był bezpartyjnym, ale został członkiem Klubu Parlamentarnego ZLN. W Sejmie miał okazję poznać najbardziej znanych polityków polskich, współtwórców II Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z decyzją konferencji wersalskiej o przyznaniu Polsce Pomorza Gdańskiego (niestety bez Gdańska) S. Łaszewski stał się postacią pierwszoplanową. Nic więc dziwnego, że już w październiku 1919 r. został mianowany na stanowisko wojewody pomorskiego. Faktycznie w styczniu i lutym (10 lutego - zaślubiny Polski z Morzem w Pucku) 1920 r. Pomorze powróciło, po blisko 150 latach niewoli pruskiej, do Polski. S. Łaszewski jako wojewoda urzędował początkowo w Poznaniu, a od 18 stycznia 1920 r. w Toruniu. Zorganizował wtedy Pomorski Urząd Wojewódzki i tworzył podstawy polskiej administracji na terenie województwa pomorskiego.
     Stefan Łaszewski jedynie pół roku realnie pełnił funkcję wojewody pomorskiego. 21 lipcu 1920 r., wskutek nacisków Narodowej Partii Robotniczej (NPR), najsilniejszego wówczas stronnictwa politycznego na Pomorzu, został odwołany ze stanowiska. Zastąpił go Jan Brejski, jeden z liderów NPR. Jak się wkrótce okazało, równie godny następca. Naturalnie wzięto pod uwagę dorobek i pozycję prawniczą S. Łaszewskiego. Dlatego został on powołany na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego. Z kolei w roku 1922 objął wysoki urząd - prezesa Najwyższego Trybunału Administracyjnego.
    Stefan Łaszewski zmarł nieoczekiwanie i przedwcześnie dnia 20 marca 1924 r. w Warszawie. Wydawał się w pełni sił, miał zaledwie 62 lata. Pochowany został w Pelplinie. 
    
Opracowano na podst. zebranych materiałów źródłowych.